Koronar Arter ürəyi qidalandıran arteriya damarlarının ümumi adıdır. Ürək bütün bədəni qidalandırmaq üçün qanı aortaya (Bütün vücudu qidalndıran damar) pompaladığı zaman ilk öncə koronar arteriyalar vasitəsi ilə özünü qidalandırır. Koronar Arter Xəstəliyi, ürəyi qidalandıran koronar damarların daralması və\vəya tıxanması nəticəsində ürək əzələsinin qidalanmasının pozulması zamanı meydana gələn vəziyyətdir.
Koronar arter xəstəliyi dünyada ən çox görülən ölüm səbəbidir.
Koronar Arteriya Xəstəliyinin risk amilləri nələrdi?
Koronar arteriya xəstəliyi bir çox risk faktoruna malikdir. Bunların bəziləri dəyişdirilə və qarşısını almaq mümkün olmayan risk amilləri olsa da, bəziləri qarşısı alına bilən risk amilləridir.
Dəyişməz risk faktorlarına koronar arteriya xəstəliyinin ailə tarixi, genetik irsiyyət, qocalma və kişi cinsi daxildir. Digər risk faktorları siqaret və alkoqol istifadəsi, hipertoniya, oturaq (oturuş) həyat, stress, artıq çəki (piylənmə), diabet (şəkər diabet) və yüksək xolesterindir ki, bəzilərini tamamilə düzəldə bilirik, bəzilərini isə nəzarət edə bilirik.
Koronar Arteriya Xəstəliyi necə yaranır?
Koronar arteriya xəstəliyi zamanla koronar damarların daralması ilə baş verir. İnsanın doğulması ilə damarlarda sərtləşmə (plak əmələ gəlməsi) başlayır. Bunun əsas səbəbi damarın daxili divarında xolesterinin yığılmasıdır. Ən elastik damarlar həyatın erkən mərhələlərində mövcuddur. Vaxt keçdikcə damar divarlarında xolesterinin yığılması ilə damarlar sərtləşir və ateroskleroz adlanan vəziyyət yaranır. Bu vəziyyət ateroskleroz adlanır. Damarların xarici təbəqələri güclü əzələ təbəqələri ilə əhatə olunduğundan damarın daxili səthinə doğru arterioskleroz əmələ gəlir və damarlar zamanla daralır və kifayət qədər qan axmasına imkan vermir. Bəzən bir az daralmış damar, ani sıx stress, kədər və həyəcan kimi vəziyyətlərdə lövhənin çatlamasına səbəb olaraq infarktlara səbəb ola bilər.
Koronar Arteriya Xəstəliyinin əlamətləri hansılardır?
Koronar arteriya xəstəliyinin simptomları damarların daralması/tıxanması artdıqca görünməyə başlayır. Lakin xəstələrin simptomları iyerarxik sıraya tabe olmaya bilər. Koronar arteriya xəstəliyinin əlamətləri və şiddəti çox vaxt insandan insana dəyişir. Xəstəlik bəzi insanlarda əlamətsiz infarktla özünü göstərsə də, damarların daralması (sərtləşməsi) artdıqca simptomlar özünü göstərməyə başlayır və tədricən artır. Qan damarları daraldıqca qan axını azalacaq və ürəyin qidalanması pisləşməyə başlayır. Ürəyin qidalanması pisləşdikcə sinə ağrısı, yorğunluq və nəfəs darlığı ilk növbədə yerimə, pilləkən qalxma və zəhmət tələb edən işlərdə meydana gəlməyə başlayır. Sinə ağrısı tez-tez sol qola vurur, lakin boyun, çənə və sağ qola da yayıla bilər. Ürəyin alt divarının mədəyə yaxın olması səbəbindən həmin bölgəni qidalandıran damarın daralması və tıxanması (əsasən sağ koronar arteriya) mədə ağrısı/yanma kimi əlamətlər verə bilər. Ürəyin arxa hissəsini qidalandıran damarın daralması arxada ağrı ilə özünü göstərə bilər. Sinə ağrısı güclə artır və istirahətlə azalır. Bu şikayətlərə bənzər şikayətləri olan şəxslər dərhal kardioloqa müraciət etməlidirlər.
Koronar arteriya xəstəliyinin diaqnozu necə qoyulur?
Koronar arteriya xəstəliyinə şübhə ilk növbədə insanda yaranır. Koronar arteriya xəstəliyinin əlamətlərini inkişaf etdirən şəxs kardioloqa müraciət etməlidir. Kardioloqun qəbul etdiyi şəxs ətraflı tarix alındıqdan sonra müayinə olunur. Bu mərhələdə bir çox xəstəyə diaqnoz qoyula bilər. Diaqnozun təsdiqləndiyi və/və ya diaqnozun qoyula bilmədiyi hallarda qan testləri, elektrokardioqrafiya (EKQ), exokardioqrafiya (ECHO) və efor testləri diaqnozda kömək edir. Koronar arteriya xəstəliyinə yüksək şübhə olan xəstələrdə və müayinələrdən sonra və bunun ehtimalı yüksək olan xəstələrdə diaqnozu aydınlaşdırmaq üçün koronar angioqrafiya ilə diaqnoz təsdiqlənir və ya istisna edilir. Bundan əlavə, diaqnozundan şübhələnən, lakin koronar angioqrafiyaya ehtiyac tam müəyyən edilə bilməyən insanlar üçün tomoqrafiya angioqrafiyası (virtual angioqrafiya) aparılmaqla qeyri-müəyyənlik aradan qaldırıla bilər.
Koronar Arteriya Xəstəliyi necə müalicə olunur?
Koronar arteriya xəstəliyi diaqnozu qoyulduqdan sonra müalicə fərdi şəkildə planlanır və həyata keçirilir. Müalicəni planlaşdırarkən xəstənin yaşı, cinsi, əlavə xəstəliklərin olması, xəstəliyin şiddəti, ürək əzələsinin vəziyyəti və bir çox digər şərtlər nəzərə alınır.
Diaqnozda ən əsas yeri ürək angioqrafiyası (koronar angioqrafiya) müalicədə mühüm yer tutur. Koronar angioqrafiyadan sonra ürək-damar tıkanıklığı olan xəstələrdə koronar angioplastika adlı koronar stentlə müalicə və ürək-damar bypass ilə dərman müalicəsi planlaşdırılır. Koronar stent və ya koronar bypass olan xəstələrin dərman müalicəsi onların ömürlük həkimi tərəfindən planlanır və tənzimlənir. İki insana eyni münasibət yoxdur. Müalicə fərdi olaraq planlaşdırılır. Dərman terapiyasının təməl daşı qan durulaşdırıcıları və xolesterolu tənzimləyən dərmanlardır. Digər müalicə ürək-damar vəziyyəti və bir çox amillərlə müəyyən edilir.
Koronar Arteriya Xəstəliyinin qarşısını necə almaq olar?
Koronar arteriya xəstəliyi tamamilə qarşısı alına bilən xəstəlik deyil. Amma biz bu xəstəliyin əmələ gəlməsini ləngidə və daha gec yaşlarda ortaya çıxara bilərik. Dəyişdirilə bilən risk faktorlarını dəyişdirməliyik. Siqaret və spirtli içkilərdən imtina etməklə, həftədə ən az 5 gün ən az 30 dəqiqə sürətli gəzinti etməklə, işlənmiş qidalardan və yüksək xolesterol ehtiva edən qidalardan mümkün olduğu qədər uzaq durmaqla bu riski azaltmaq olar. Şəkər və təzyiq xəstəliyini müvafiq dərmanlarla nəzarətdə saxlamalıyıq. Pəhriz olaraq Aralıq dənizi pəhrizi dediyimiz tərəvəz və balıq yemək tövsiyə olunur. Koronar arteriya xəstəliyinin bir dəfə olması təkrarlanan koronar hadisələrin baş verməsi üçün risk faktorudur. Buna görə də, koronar arteriya xəstəliyi diaqnozu qoyulmuş insanlar dərmanlarını davam etdirməli və müvafiq kardioloji ambulator nəzarətlərini davam etdirməlidirlər.
ÜRƏK ÜÇÜN FAYDALI OLAN QİDA ƏLAVƏLƏRİ:
Comments